Choroby przysadki czyli ABC hormonów

Iwonek

Artykuł Joanny Szulc.

Lista przebojów hormonalnych

Wystarczy odrobina tych substancji, by wywołać w organizmie lawinę reakcji. Jedne, ukryte pod dziwnymi nazwami, po cichu robią swoje. Drugie budzą dyskusje. Przyjrzyjmy się bliżej słynnym hormonom.

Sam termin "hormony" budzi przeważnie obawę i respekt. "Nigdy w życiu nie będę brała hormonów" - mówi niejedna z nas, myśląc o nich jak o złu wcielonym. Tymczasem hormony to najbardziej naturalna substancja, a układ hormonalny uważa się za najważniejszy w organizmie po układzie nerwowym. Te złożone związki chemiczne krążą we krwi lub pojawiają się w tkankach, by utrzymywać ciało w zdrowiu i pełnej sprawności. Rzecz w tym, że mikroskopijne ich dawki potrafią wzbudzić spektakularny efekt i dlatego najmniejsze wahania w równowadze hormonalnej organizmu lub też nieodpowiednie dobranie leku wspomagającego tę równowagę wywołują silnie odczuwane efekty. Dziś o hormonach wiemy wiele, jednak z każdym rokiem otwierają się nowe możliwości zastosowania tych związków. Stąd nowe leki i nowe mody terapeutyczne. Prezentujemy najsłynniejsze bodaj hormony, ich działanie i możliwości uzupełniania niedoborów.

Estrogeny, czyli być kobietą

To "kobiece" hormony - sterują naszą płodnością, odpowiadają za kobiecy wygląd i wykształcenie żeńskich cech płciowych. Najważniejsze z nich to estradiol, estron i estriol. Estrogeny produkowane są głównie przez jajniki (pod dyktando przysadki mózgowej) i - w czasie ciąży - przez łożysko. Ich działanie nie ogranicza się do funkcjonowania układu rozrodczego. Od pierwszej do ostatniej miesiączki chronią kobiece serce i naczynia krwionośne przed miażdżycą i chorobą wieńcową. Pomagają w uwapnieniu kości. Zapewniają nawilżenie skóry i błon śluzowych. Wydzielanie estrogenów może zostać zaburzone przez stres, przyjmowanie pewnych leków, odchudzanie. Gdy zaczyna ich w organizmie brakować (np. w okresie menopauzy), męczą nas wahania nastrojów, zlewne poty, uderzenia gorąca, bezsenność, skóra wiotczeje, suchość pochwy utrudnia współżycie. Rośnie ryzyko chorób serca i osteoporozy. W ostatnich latach sądzono, że te problemy rozwiąże hormonalna terapia zastępcza (HTZ) uzupełniająca poziom estrogenów. Jeśli chodzi o złagodzenie przykrych objawów i zapobieganie osteoporozie, HTZ działa świetnie, ale co do prewencji chorób serca nadzieje lekarzy nieco się rozwiały. Ważnym problemem jest to, iż HTZ stosowana dłużej niż przez pięć lat podwyższa ryzyko rozwoju raka piersi. Z drugiej strony ginekolog, przepisując kobiecie terapię estrogenową, musi mieć pewność, że w jej rodzinie nie występowały przypadki tego nowotworu, a także nakłonić ją do regularnych badań profilaktycznych (samobadanie, mammografia i USG). Dzięki temu u kobiet stosujących HTZ wykrywa się nowotwór w stadium dającym szansę na wyleczenie. Estrogeny zawierają niemal wszystkie pigułki antykoncepcyjne (niebawem pokażą się na rynku także antykoncepcyjne plastry hormonalne).

DHEA, czyli oda do młodości

Produkcja tego hormonu, zwanego "eliksirem młodości", odbywa się w korze nadnerczy. U dzieci stężenie DHEA (dehydroepiandrosteronu) jest niskie, rośnie tuż przed okresem dojrzewania i osiąga apogeum między 20. a 30. rokiem życia. Po 35.-40. roku życia zaczyna spadać. DHEA nie powoduje żadnych procesów metabolicznych, ale odpowiada za powstawanie hormonów płciowych - testosteronu i estrogenów - wpływa więc na płodność i sprawność seksualną. Niedobory DHEA wiążą się z objawami, które określamy mianem starzenia się. Zaczynają się kłopoty z pamięcią, koncentracją, potencją. Osoby z niskim poziomem DHEA częściej zapadają na miażdżycę, nadciśnienie i osteoporozę. Poziom tego hormonu można uzupełnić. Preparaty zawierające DHEA są dostępne bez recepty, jednak przed kuracją lepiej poradzić się lekarza.

Progesteron, czyli coś dla mam

Obok estrogenów należy do żeńskich hormonów płciowych. Odgrywa nieocenioną rolę w kontynuacji naszego gatunku - to on podtrzymuje ciążę, a wcześniej przygotowuje śluzówkę macicy na przyjęcie zarodka. Produkcja progesteronu zaczyna się, gdy w jajniku, w którym nastąpiła owulacja, powstaje ciałko żółte. Jeśli nie doszło do zapłodnienia, ciałko żółte zanika, ale poziom progesteronu w drugiej fazie cyklu nadal jest wyższy. Ten hormon sprawia, że śluz pochwy staje się gęsty i utrudnia przedostanie się plemników. Powoduje także, że podnosi się nieco temperatura ciała - w drugiej fazie cyklu wynosi 37-37,2°C. Progesteron bywa podawany w zastrzykach, jeśli z jakiegoś powodu (poza ciążą) miesiączka znacznie się opóźnia. Hormon ten jest także składnikiem leków hormonalnych - HTZ i pigułek antykoncepcyjnych. Przebojem weszła na rynek pierwsza pigułka zawierająca wyłącznie progesteron (tzw. minipigułka). Jej zaletą jest to, że mogą ją zażywać kobiety karmiące piersią (inne formy antykoncepcji hormonalnej są w tym czasie wykluczone).

Serotonina, czyli dużo radości

Zwana jest "hormonem szczęścia", choć to duże uproszczenie. W mózgu działa jako neuroprzekaźnik, jest też hormonem tkankowym wydzielanym w jelitach. Reguluje proces odżywiania, snu i czuwania, zachowania seksualne. Jej niskie stężenie powoduje depresję, bezsenność, próby samobójcze, wysokie - pobudzenie maniakalne. W zimie poziom serotoniny w układzie nerwowym spada - do jej wytwarzania potrzeba światła słonecznego, którego wtedy brakuje. Poziom serotoniny wzrasta, gdy regularnie się ruszamy: spacerujemy, tańczymy, uprawiamy sport. Najsłynniejszy lek antydepresyjny, prozac, należy do grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny. Działają one - upraszczając - tak, by jak najlepiej wykorzystać znajdujące się w mózgu dawki serotoniny i tym samym poprawić nastrój chorego.

Insulina, czyli słodkie życie

Miejsce jej powstawania brzmi tajemniczo. Są to komórki beta wysp Langerhansa znajdujących się w trzustce. Dzięki insulinie odbywa się transport glukozy i aminokwasów do komórek ciała, a także synteza glikogenu ("zapasowej energii"), białek i tłuszczów. Jej niedobór powoduje powstanie cukrzycy. W przypadku cukrzycy pierwszego typu komórki trzustki nie wydzielają insuliny, w przypadku cukrzycy typu drugiego insulina jest wydzielana, ale tkanki są na nią oporne, nie potrafią jej wykorzystać. W pierwszym przypadku trzeba choremu codziennie przez całe życie podawać insulinę (w postaci zastrzyków lub wlewu z pompy insulinowej), w drugim za pomocą diety, aktywności fizycznej i (czasem) leków - obniżyć insulinooporność - na powrót nauczyć organizm korzystać z jej dobrodziejstwa.

Melatonina, czyli spokojnych snów

To jeden z produktów przemiany serotoniny wydzielany przede wszystkim w szyszynce. Na organizm działa jak zegar regulujący rytm snu i czuwania. Melatonina obficie wydzielana jest w nocy, dając prawdopodobnie ciału sygnał, że nadszedł czas na sen. Wyrównania jej deficytu potrzebujemy szczególnie wtedy, gdy po podróży samolotem przenosimy się w inną strefę czasową lub gdy praca na zmiany utrudnia trzymanie się naturalnego rytmu dobowego. Zaleca się ją też w leczeniu innych zaburzeń snu. Wiadomo też, że obniża poziom cholesterolu i ciśnienie tętnicze krwi. Z kuracją melatoniną wiązano większe nadzieje. Miała opóźniać starzenie, wzmacniać kondycję seksualną, przeciwdziałać nowotworom i chorobie Alzheimera. Naukowcy są jednak sceptyczni wobec tych rewelacji. Preparaty z melatoniną są dostępne w aptekach bez recepty, ale namawiamy, by przed kuracją poradzić się lekarza, bo dawkę najlepiej dostosować indywidualnie, a także poznać przeciwwskazania do stosowania leku.

Testosteron, czyli męska sprawa

Choć Kayah w swym przeboju oskarża go o cierpienie i łez strumienie, podstawową funkcją testosteronu jest przysparzanie ludzkości kolejnych pokoleń. Ten męski hormon płciowy (w małych stężeniach występuje też w organizmie kobiety) produkowany jest w korze nadnerczy, a u mężczyzn także w jądrach. Odpowiada za męski wygląd, kształtowanie męskich narządów płciowych i produkcję nasienia. Jeśli w organizmie kobiety stężenie testosteronu przekroczy normę, skutki są widoczne gołym okiem - pojawia się łojotok i trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie ciała i twarzy), a przy znacznie podwyższonym poziomie testosteronu - zmiana budowy ciała na bardziej męską i obniżenie tembru głosu. Konieczne jest wtedy leczenie. Około 55. roku życia produkcja testosteronu w męskich jądrach spada. Wielu panów dobrze znosi ten stan, są jednak tacy, u których proces andropauzy powoduje dolegliwości: osłabienie, kłopoty z koncentracją, zmienność nastrojów, depresja, bezsenność, zaburzenia w sferze życia seksualnego (problemy z erekcją). Zdarza się też otyłość. Wtedy trzeba zgłosić się do lekarza androloga, endokrynologa lub urologa i rozpocząć leczenie. Właściwie dobrana przez lekarza kuracja pomaga złagodzić dolegliwości, może też zmniejszyć ryzyko powstania miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Leczenie wymaga ścisłej kontroli lekarskiej.

Kortykosteroidy, czyli ratunek alergika

To grupa hormonów wydzielanych przez korę nadnerczy. Wśród nich "najsłynniejsze" są glikokortykosteroidy, które dzięki działaniu przeciwzapalnemu i hamującemu procesy alergiczne wykorzystywane są w leczeniu alergii (np. w postaci wziewnej przy astmie, jako maść w alergiach skórnych, w formie tabletek przy różnych uczuleniach, przy wstrząsie anafilaktycznym). Dobroczynnego wpływu kortykosteroidów nie sposób przecenić. Trzeba je jednak stosować wyłącznie pod kontrolą lekarza, bo nadmiernie długi okres stosowania czy przedawkowanie nie służą zdrowiu.

Źródło: Poradnik Domowy